Τοποθετημένη στο ανατολικό τμήμα του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, λίγο μετά από την Καμάρα και άρρηκτα δεμένη με την εικόνα της πόλης, η Ροτόντα αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ρωμαϊκά μνημεία σε ολόκληρη τη χώρα!

Απλώνεται στην οδό Δημητρίου Γούναρη προς τη θάλασσα και είναι κομμάτι των ανακτόρων του αυτοκράτορα Γαλέριου, μαθαίνουμε πως κατασκευάστηκε κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Τετραρχίας, ενώ από το 1988 ανήκει στη λίστα των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Μάλιστα, στα τέλη του 2015, μετά από κάποιες εργασίες αποκατάστασης, κατάφερε να ανοίξει τις πύλες της στο κοινό.

Η Ροτόντα μπορεί να αναφερθεί ως ναός, χώρος λατρευτικών μυστηρίων, μητρόπολη, τζαμί, μαυσωλείο ή μουσείο, όμως σε κάθε περίπτωση αποτελεί μία μοναδική αρχιτεκτονικά κατασκευή στον ελλαδικό χώρο, καθώς -όπως μαρτυρά και το όνομά της που οφείλει σε Ευρωπαίους περιηγητές του 18^ου αιώνα- έχει κυκλική μορφή, που παραπέμπει στο Πάνθεον στη Ρώμη.

Το ύψος μέχρι τον θόλο της είναι 29,80 μέτρα, η εσωτερική της διάμετρος 24,50 μέτρα και το πάχος των τοίχων της 6,30 μέτρα. Η κορυφή της, στην οποία φτάνει μετά από τρεις βαθμίδες η στέγη της, είναι κωνική, ενώ τα υλικά από τα οποία είναι χτισμένη είναι λίθοι, κεραμικό κονίαμα και πλίνθοι. Στο εσωτερικό της θα δούμε οκτώ τοξωτά παράθυρα που γεμίζουν τον χώρο με φως!

Μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως η καταγωγή της είναι ρωμαϊκή, αλλά να υποθέσουμε μόνο τη χρήση που είχε κατά τα πρώτα της χρόνια. Ένα ενδεχόμενο είναι να αποτελούσε χώρο αφιερωμένο στη λατρεία του Καβύρων ή του Δία, που ήταν και προστάτης του Γαλέριου. Είναι επίσης αρκετά πιθανό το κτίριο της Ροτόντας να προοριζόταν για μαυσωλείο του αυτοκράτορα.

Αφού επικράτησε ο Χριστιανισμός και έπειτα, χρησιμοποιήθηκε ως χριστιανικός ναός. Γκρεμίστηκε κιόλας ο ανατολικός τοίχος, ώστε να προστεθεί το ιερό βήμα, γεγονός που δυστυχώς επηρέασε τη σταθερότητα του κτιρίου, με αποτέλεσμα κάποια στιγμή αργότερα -πιθανόν και λόγω κάποιου σεισμού- να καταρρεύσει εύκολα ο θόλος στα ανατολικά και να καταστραφούν τα πολύτιμα ψηφιδωτά.

Αυτά δεν άργησαν να αντικατασταθούν με νέα, πολύχρωμα και εξαιρετικά περίτεχνα, όπως αυτό με θέμα τα Θεία Επιφάνεια. Σε άλλα σημεία βλέπουμε τους Δώδεκα Αποστόλους καθώς και κάποιους αγίους. Ακόμη και σήμερα η ψηφιδωτή διακόσμηση της Ροτόντας είναι εκπληκτική και τραβάει τα βλέμματα με τη ζωντάνια της απόδοσης των μορφών και των λοιπών στοιχείων των εικόνων που αποτυπώνει. Εκτός από θρησκευτικά θέματα, θα θαυμάσουμε γεωμετρικά σχήματα μέσα σε χρυσό φόντο, αλλά και απεικονίσεις της φύσης, καρπούς, πουλιά, ζώα και άνθη.

Η Ροτόντα πήρε πολλά ονόματα. Αρχικά ως ναός αφιερώθηκε στους Ασώματους ή Αρχάγγελους και έπειτα ονομάστηκε Άγιος Γεώργιος από το παρεκκλήσι απέναντι από τη δυτική της πύλη.  Έγινε γνωστή και ως Παλιά Μητρόπολη (Εσκί Μετροπόλ), αφού μία από τις μεγαλύτερες της στιγμές ήταν η ανακήρυξή της σε Μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1523 έως και το 1590 μ.Χ. Τα αμέσως επόμενα χρόνια μετατράπηκε στο Χορτατζή Σουλειμάν Εφέντη Τζαμί, οπότε και της προστέθηκαν ένας μιναρές, τον οποίο μπορούμε να δούμε και σήμερα, και ένα σιντριβάνι.

Τα πιο πρόσφατα χρόνια, μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, φιλοξένησε συλλογές χριστιανικών γλυπτών, όμως τα σχέδια να λειτουργήσει ως Μακεδονικό Μουσείο δεν ευοδώθηκαν.

Αν μας βγάλει ο δρόμος μας στη νύμφη του Θερμαϊκού και έχουμε χρόνο και διάθεση για μία εμπειρία με αρχαιολογικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον, είναι καιρός να επισκεφτούμε τη Ροτόντα, να μπούμε στην πύλη που ανοίγει στο ένδοξο παρελθόν άλλων εποχών με αυτοκρατορικές τιμές και μεγάλους στρατηγούς και να την εξερευνήσουμε σε βάθος!