Η Άνω Πόλη της Θεσσαλονίκης είναι μία γραφική συνοικία, που αξίζει να την περπατήσουμε απ’ άκρη σ’ άκρη, για να απολαύσουμε τις ομορφιές της! Εδώ θα χαθούμε σε στενά λιθόστρωτα καλντερίμια, ανάμεσα σε κρήνες και κληματαριές, θα δούμε παλιά σπίτια με δαντελένιες κουρτίνες και μία σειρά από καφενέδες και ταβερνάκια που θυμίζουν παλιά ελληνική ταινία και που στην πραγματικότητα στέγασαν τους καημούς και τα βάσανα της προσφυγιάς για δεκαετίες.

Η περιοχή λέγεται αλλιώς και Πάνω Πόλη ή Μπαΐρι, λέξη που έχει τουρκική προέλευση και σημαίνει άγονος τόπος, χέρσο χωράφι ή και αλάνα. Είναι χτισμένη στα βορειοδυτικά της πόλης της Θεσσαλονίκης, αρχίζει πάνω από τις οδούς Αγίου Δημητρίου και Ολυμπιάδος και φτάνει μέχρι και την Ακρόπολη και το ξακουστό Επταπύργιο, γνωστό και ως Γεντί Κουλέ, τις άλλοτε περίφημες και πολυτραγουδισμένες από τους ρεμπέτες μας φυλακές, που λειτουργούσαν από το 1890 έως και το 1989.

Με μία βόλτα στην Άνω Πόλη, στο μόνο σημείο στη Θεσσαλονίκη που ρυμοτομικά έχει παραμείνει αναλλοίωτο από τα πρώτα χρόνια που κατοικήθηκε, θα γυρίσουμε πίσω στον χρόνο και θα ταξιδέψουμε σε άλλες εποχές, ακόμη και μέχρι τον 4^ο και 5^ο αιώνα, οπότε δημιούργησαν στην περιοχή τον αποκομμένο από το πυκνοκατοικημένο κέντρο οικισμό τους οι πρώτοι χριστιανοί.

Στην πορεία των χρόνων, όταν η Θεσσαλονίκη κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, αυτοί επέλεξαν την Άνω Πόλη ως γειτονιά τους και έχτισαν εκεί τα σπίτια τους. Η θέση της άλλωστε τους έδινε τη δυνατότητα για έλεγχο από ψηλά, ενώ εξασφάλιζε και καλύτερες συνθήκες υγιεινής και διαβίωσης από αυτές που επικρατούσαν στις περιοχές του κέντρου. Στη συνέχεια, εδώ έζησαν και οι Ντονμέδες, Ισραηλίτες που ασπάστηκαν το Ισλάμ, ενώ αργότερα ήρθαν και κάποιοι Τούρκοι πρόσφυγες από τη Βοσνία. Οι Έλληνες περιορίζονταν τότε στις συνοικίες γύρω από τον Άγιο Νικόλαο τον Ορφανό και τη Λαγουδιανή.

Η ρυμοτομία, όπως είπαμε, παρέμεινε ως είχε και παλαιότερα, μιας και η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 δεν κατέστρεψε την περιοχή. Κατά την περιήγησή μας, θα εντυπωσιαστούμε από τα παραδοσιακά μικρά φιδογυριστά δρομάκια, που μοιάζουν να σχηματίζουν λαβύρινθο. Το ιδιαίτερο με αυτά είναι πως δεν συναντιούνται πάντα μεταξύ τους, μιας και πολλά οδηγούν σε αδιέξοδα. Όμως αυτά τα αδιέξοδα μπορεί και να μας εκπλήξουν, καθώς κάποια κρύβουν ολάνθιστες αυλές με χαμογελαστές ντόπιες να στέκονται στα ασβεστωμένα πεζούλια τους ή παππούδες, έτοιμους να μας πουν ιστορίες και θρύλους. Αν πιάσουμε κουβέντα με κάποιον από αυτούς, ενδεχομένως να μας πει για τους ξεριζωμένους Μικρασιάτες, που έφτασαν εδώ το 1922 ή για τον Άγιο Δημήτριο, ο οποίος λένε πως… βγαίνει καβαλάρης στα μονοπάτια της Άνω Πόλης για να προστατέψει την πόλη του!

Θα ανηφορίσουμε πλάι στα απομεινάρια από τα βυζαντινά τείχη, τα οποία κάποια στιγμή μπλέχτηκαν με τα σπίτια που οικοδομήθηκαν βιαστικά, ακόμη και πάνω τους, από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, οι οποίοι αναγκάστηκαν να τα χτίσουν όπως όπως, προκειμένου να στεγαστούν γρήγορα μετά από τον διωγμό από την πατρίδα τους. Για τον λόγο αυτό, τα συγκεκριμένα οικήματα είναι γνωστά ως «καστρόπληκτα». Κατά βάση, χαρακτηρίζονται από τη λαϊκή μακεδονική τεχνοτροπία, έχουν χαγιάτια και προεξοχές σε σχήμα τριγώνου, ενώ γύρω τους υπάρχουν γραφικά στενάκια, μικρές πλατείες και ξέφωτα.

Έπειτα, θα σταθούμε σε κάποιο μετερίζι (λέξη τουρκικής προέλευσης για τις προφυλαγμένες θέσεις μάχης σε ένα κάστρο), όχι για να περιμένουμε κάποιον Σαρακηνό πειρατή, που έρχεται για να πολιορκήσει τη Θεσσαλονίκη, αλλά για να αγναντέψουμε τον ορίζοντα και την Κάτω Πόλη, για να χαλαρώσουμε μακριά από έγνοιες, για να αναπνεύσουμε καθαρό αέρα. Τα μάτια μας θα εκπλαγούν από τη μεγαλοπρέπεια που θα αντικρίσουμε από εδώ ψηλά, καθώς η θέα είναι πανοραμική προς τον Θερμαϊκό μπροστά, την πεδιάδα της Θεσσαλονίκης στα ανατολικά, αλλά και δυτικά προς τον Χορτιάτη. Λίγο πιο πέρα, βλέπουμε όλο το Αιγαίο με το εκθαμβωτικό του μπλε και την περήφανη κορυφή του Ολύμπου!

Δεν θα ξεχάσουμε να επισκεφτούμε το Τσινάρι με τα φημισμένα τσιπουράδικα, να απολαύσουμε λαχταριστούς μεζέδες δίπλα σε πλακόστρωτα, όπου θα αναζητήσουμε το ομώνυμο παραδοσιακό καφενείο, τυπικό δείγμα της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Επίσης, θα ψάξουμε για τη συνοικία Κουλέ Καφέ, δίπλα από τη «γειτονιά των Χριστιανών» γύρω από τη σημερινή πλατεία Ρομφέη, στη συμβολή των οδών Κρίσπου και Αγίας Σοφίας. Σε αυτή θα βρούμε ένα αξιόλογο δείγμα αστικού βαλκανικού αρχοντικού του 19^ου αιώνα, καθώς και το βυζαντινό λουτρό του 13^ου αιώνα, ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό στολίδι. Ακόμα, θα πάμε στο επιβλητικό κτίριο του Διοικητηρίου, στη Μονή Βλατάδων, στην Κόκκινη Βρύση και φυσικά στο βορειοανατολικό τμήμα των τειχών, όπου θα βρούμε την Ακρόπολη, με το φρούριο του Γεντί Κουλέ στο βορειοανατολικότερο άκρο της.

Η ιστορία αυτού του τόπου είναι μεγάλη και εμείς, με μία επίσκεψή μας εδώ, καλούμαστε να τη γνωρίσουμε όσο καλύτερα μπορούμε, μιας και παραμένει ζωντανή και αυτό είναι κάτι που θα το αντιληφθούμε με το που θα αντικρίσουμε το πρώτο δρομάκι της Άνω Πόλης. Η παραδοσιακή αύρα της δε, βρίσκεται παντού τριγύρω μας -η περιοχή έχει ανακηρυχθεί, μάλιστα, ως παραδοσιακός οικισμός- θα την αισθανθούμε σε κάθε μας βήμα, σε κάθε της σπίτι, στα τείχη, στους ανθρώπους της, σε κάθε της κρυμμένη γωνιά!