Περπατώντας 100 μέτρα από την παραλία της πόλης δεσπόζει επιβλητικό το τζαμί του Εμίρ Ζαδέ, ένα τέμενος που χτίστηκε από τους Οθωμανούς λίγο μετά την επιτυχή κατάκτηση της Χαλκίδας τον 15^ο αιώνα και αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης και προσευχής τους. Πρόκειται για ένα τέμενος μεγάλων διαστάσεων που ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κτίσματα της περιοχής και μας προκαλεί να εξερευνήσουμε την ιδιαίτερη ιστορία και αρχιτεκτονική του.

Η είσοδός μας στην οθωμανική εποχή ξεκινά πολύ πριν την είσοδό μας στο ίδιο το τζαμί. Ακριβώς μπροστά από το κτίσμα βρίσκεται η ωραία τουρκική κρήνη, γνωστή και ως κρήνη του Χαλίλ, που κατασκευάστηκε από τους Οθωμανούς το 1655. Όπως μας ενημερώνει ο τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, αποτελεί μια από τις 19 δημόσιες βρύσες της Οθωμανικής περιόδου και είναι διακοσμημένη με επιγραφές και σκαλίσματα αραβικής τεχνοτροπίας. Επιπλέον, με μια σύντομη βόλτα στον περίβολο του τζαμιού θα περπατήσουμε ανάμεσα σε θραύσματα από αρχαίες κολώνες και κιονόκρανα που μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαιότερου κτίσματος προ του παρόντος.

Το Τζαμί του Εμίρ Ζαδέ δεν χτίστηκε από την αρχή αλλά κατασκευάστηκε πάνω σε υπολείμματα παλαιότερου χριστιανικού ναού, με τις έρευνες να το αποδίδουν είτε ως ενετική εκκλησία του Αγίου Μάρκου είτε ως ορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Εισερχόμενοι στο τζαμί θα παρατηρήσουμε την εντυπωσιακή πλαισίωση της εισόδου με μαρμάρινες πλάκες με επιγραφή το κείμενο της οποίας αν και δεν μπορούμε να διαβάσουμε, μεταφράζεται από τα αραβικά ως «Είσελθε εδώ εν ειρήνη και θα είσαι αθάνατος στο όνομα του Παντελεήμονος Θεού». Αν και μπαίνουμε σε κλειστό χώρο, οι παράλληλες σειρές παραθύρων στους πλευρικούς τοίχους και τα οχτώ μικρότερα που ανοίγονται στον τρούλο παρέχουν πλούσιο φυσικό φως στο εσωτερικό του τεμένους.

Η αρχιτεκτονική δομή του τζαμιού είναι η τυπική της βυζαντινής περιόδου με μονό τρούλο. Αποτελείται από μια ορθογώνια αίθουσα που καλύπτεται από τρούλο ημισφαιρικό στο εσωτερικό του και οκτάπλευρο στο εξωτερικό του και στηριζόμενο σε τέσσερα ημιχώνια. Στη νοτιοανατολική πλευρά βρίσκεται το μιχράμπ, ένα είδος ιερού στο οποίο στεκόταν ο ιμάμης παρόμοιο με άμβωνα – ένα υπερυψωμένο βήμα από το οποίο έκανε τις εκφωνήσεις του. Η αρχική του διακόσμηση κρύβεται σε ό,τι έχει απομείνει από τα λιγοστά ίχνη χρώματος. Στη δυτική πλευρά υπήρχε κιονοστήρικτη στοά, το ρεβάκ, στεγασμένη με ημισφαιρικούς θολίσκους. Στη νοτιοδυτική πλευρά υψωνόταν κυλινδρικός μιναρές, από τον οποίο σώζεται μόνο η τετράγωνη βάση. Δυστυχώς, τόσο η στοά όσο και ο μιναρές διατηρήθηκαν μέχρι και τον 19^ο αιώνα όπως αποκαλύπτει η υδατογραφία του Αndré Couchaud χρονολογούμενη το 1843.

Το τζαμί του Εμίρ Ζαδέ αποτελεί ιστορικό σύμβολο της βυζαντινής περιόδου και η σταδιακή αναστήλωσή του που ξεκίνησε το 1950 και συνεχίστηκε εντατικότερα το 1970-1973 σύμφωνα με μελέτη της Διεύθυνσης Αναστήλωσης. Παρά την έντονη επιθυμία των Ελλήνων να καταστρέψουν οτιδήποτε τους θύμιζε τον τουρκικό ζυγό, η κατάσταση στην οποία διατηρήθηκε το τέμενος είναι εντυπωσιακή. Μετά την απελευθέρωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους, το τζαμί χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας ενώ από το 2013 κι έπειτα μετατράπηκε σε εκθεσιακό χώρο. Κι αν το ταξίδι στην οθωμανική περίοδο δεν ήταν αρκετό, σε κοντινή απόσταση από τα βορειοδυτικά του τεμένους, μπορούμε να επισκεφθούμε και την Οικία της Οδού Παίδων, ένα ξεχωριστό κτίσμα που ανήκει στην ίδια εποχή και κρύβει τη δική του, μεγάλη ιστορία.